Listopad to miesiąc, gdy życie w ulu zaczyna zwalniać, a pszczoły przygotowują się do zimowego spoczynku. W tym czasie krótsze dni i coraz niższe temperatury zmuszają je do adaptacji i specjalnego trybu pracy, by przetrwać najtrudniejszy okres roku.

Pszczoły gromadzą się w zwartej kłębowej grupie zwanej kłębem zimowym, wewnątrz ula. Kłąb chroni królową, a jednocześnie dzięki ruchom ciepłej grupy, utrzymuje temperaturę około 30°C wewnątrz. To mniej więcej tyle, ile trzeba, by królowa mogła przeżyć, a pszczoły pozostały aktywne na tyle, by podtrzymywać ten stan. Loty na zewnątrz ograniczają się do minimum – są to zwykle krótkie wypady w cieplejsze dni, służące przede wszystkim oczyszczeniu ula z odchodów, co jest niezwykle ważne dla zdrowia rodziny.                     

                                                                          Obraz. Kłąb zimowy pszczół, źródło: Copilot

Listopad to również czas, kiedy pszczelarz ma swoje obowiązki — ważne jest odpowiednie zabezpieczenie uli przed zimnem i wilgocią, a także ochrona wejść przed gryzoniami, które chętnie zaglądają do ciepłego ula. Usuwanie zanieczyszczeń z dennic, kontrola stanu zapasów pokarmowych oraz stabilność całej konstrukcji ula to kluczowe działania, które zapewnią pszczołom spokojną zimę.

Zdj. Pasieka w listopadzie, autor: Daria Zalewa

Należy jednak pamiętać, że zbyt ciepła zima, o której mówi się coraz częściej, może zaszkodzić pszczołom. Sprawia, że są bardziej aktywne i szybciej zużywają zgromadzone zapasy, co może prowadzić do osłabienia rodziny i problemów w przetrwaniu sezonu zimowego. Dlatego tak ważne jest, by w listopadzie pszczelarz nie tylko pilnował uli, lecz także obserwował pogodę i warunki w pasiece, aby reagować na zmiany i w miarę potrzeb wspomagać swoje pszczoły. Cierpliwość i troska w tym czasie procentują zdrową i silną rodziną na wiosnę, gotową do rozwoju i pożytków.

A na poprawę humoru i odrobinkę wiedzy, kilka ciekawostek o życiu pszczoł w listopadzie:

🐝Rola kłębu: Kłąb zimowy przemieszcza się powoli w górę i w bok ula, konsumując zapasy miodu. Zawsze „wędruje” w stronę pokarmu. Pszczoły muszą mieć ciągły dostęp do miodu, aby wytwarzać ciepło.

🐝Płynny miód zimą? : Pszczoły muszą mieć możliwość jedzenia miodu, aby produkować ciepło. Jednak miód w temperaturze poniżej $10^\circ\text{C}$ jest zbyt gęsty, by go strawić. Dlatego pszczoły nawilżają miód! Dodają odrobinę wody (pochodzącej z metabolizmu lub z wilgoci w ulu), by upłynnić skrystalizowany lub bardzo gęsty miód, co ułatwia jego spożycie.

🐝”Ogrzewanie” za pomocą mięśni skrzydeł: Kluczem do produkcji ciepła jest drżenie mięśni tułowia (mięśni skrzydeł), ale bez ruszania skrzydłami. Każda pszczoła zachowuje się jak mała grzałka elektryczna. Gdy czuje, że się ochładza, intensywnie drży, w ten sposób generując ciepło, które promieniuje do wnętrza kłębu.

🐝Pszczoła jako termometr: Pszczoły na zewnętrznej warstwie kłębu działają jak izolacja i sensory temperatury. Gdy temperatura na zewnątrz ula spada, kurczą kłąb i zagęszczają swoją warstwę izolacyjną. Gdy robi się cieplej, rozluźniają kłąb, poprawiając wentylację. Robią to, aby minimalizować zużycie energii, utrzymując temperaturę wewnętrzną na stałym, optymalnym poziomie.

🐝Wewnętrzna wentylacja: Pomimo, że pszczoły uszczelniają ul propolisem, nie mogą go zamknąć całkowicie. W środku kłębu, gdzie generowane jest ciepło, gromadzi się dwutlenek węgla oraz para wodna. Pszczoły strategicznie rozmieszczają się tak, by zapewnić minimalną, ale wystarczającą wentylację, umożliwiającą odprowadzenie nadmiaru wilgoci i dwutleneku węgla. Zbyt duża ilość dwutlenku jest dla pszczół szkodliwa.

Posiadając ten wgląd w listopadowe życie pszczół, każdy pasjonat pszczelarstwa może lepiej zadbać o swoje rodziny, przygotowując je na bezpieczne przejście przez chłodne miesiące, które dla pszczół są najtrudniejszym okresem w roku.

Zdj. Pasieka w listopadzie, autor: Daria Zalewa